Yapılarına Göre Sıfatlar
Konu Özeti
Sıfatlar, yapılarına göre üç grupta incelenir: Basit, Türemiş ve Birleşik sıfatlar.
Bu sınıflandırma, sıfatların yapısal özelliklerine yani köklerine ek alıp almadıklarına veya başka sözcüklerle birleşip birleşmediklerine göre yapılır.
Basit Sıfatlar
Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlinde bulunan sıfatlardır.
- kırmızı elbise → “kırmızı” basit sıfat
- geniş oda → “geniş” basit sıfat
- soğuk hava → “soğuk” basit sıfat
Bu tür sıfatlar, kök hâlinde oldukları için anlamca yalındır.
Türemiş Sıfatlar
İsim veya fiil köklerine yapım eki getirilerek oluşturulan sıfatlardır.
- çekilmez dert → “çekil-” (fiil) + “-mez” → türemiş sıfat
- dayanıklı masa → “dayan-” (fiil) + “-ıklı” → türemiş sıfat
- bencil çocuk → “ben” (isim) + “-cil” → türemiş sıfat
- ikişer öğrenci → “iki” (sayı) + “-şer” → türemiş sıfat
Türemiş sıfatlarda kökün anlamı değişir veya güçlenir.
Birleşik Sıfatlar
İki veya daha fazla kelimenin birleşmesiyle oluşan sıfatlardır. Anlamca kaynaşmış veya kuralına göre birleşmiş olabilirler.
Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar
Sözcükler gerçek anlamlarından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanır.
- boşboğaz insan → “çok konuşan” anlamında
- gül kurusu elbise → “soluk pembe” anlamında
- cüce palmiye → “küçük boyutlu palmiye” anlamında
Kuralına Göre Birleşmiş Sıfatlar
Bir isim tamlaması veya sıfat tamlaması biçiminde oluşturulmuş, ancak kalıplaşmış ifadelerdir.
- tahta kapılı ev → “kapısı tahtadan olan ev”
- uzun ömürlü insan → “ömrü uzun olan insan”
- cam kenarı masa → “camın yanında olan masa”
- Basit sıfatlar kök hâlindedir; yapım eki almaz.
- Türemiş sıfatlar, köklerine yapım eki alarak türetilir.
- Birleşik sıfatlar iki ya da daha fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşur.
- “Boşboğaz”, “gül kurusu”, “tahta kapılı” gibi örnekler birleşik sıfatlardır.
- “Uzun ömürlü insan” örneği, “ömrü uzun insan” olarak açılabilir.
