Konu Özeti

Tiyatro türleri, sahnede işlenen konunun duygusal tonuna ve amacına göre ayrılır. Hayatın acıklı yönlerini, gülünç yanlarını veya her iki duyguyu bir arada işleyen üç temel tür vardır: trajedi, komedi ve dram.

Trajedi (Tragedya)

Trajedi, hayatın acıklı ve soylu yönlerini sahneye taşıyan tiyatro türüdür. Seyirciyi korku, acıma gibi yoğun duygularla arınmaya (katharsis) yönlendirir.

• Konu: Tarih, efsane ve mitolojiden alınan olaylar işlenir.
• Kahramanlar: Krallar, kraliçeler gibi seçkin karakterler yer alır. Ayrıca hem antik hem günümüz eserlerinde, çok tanrılı inanç sistemlerinde yer alan dini figürler ve simgesel kişilikler anlatıya dâhil edilebilir. Bu bir zorunluluk değil, yazarın tercihidir. Çağdaş tiyatroda ise sıradan bireylerin kahramanlaştırılması, gündelik yaşamın sahneye taşınmasıyla ilgilidir.
• Üslup: Ciddi, soylu ve ağır bir dil kullanılır; argo ve kaba ifadelere yer verilmez.
• Şiddet Olayları: Ölüm veya kavga sahnede gösterilmez; ses ya da anlatım yoluyla sezdirilir.
• Yapı: Beş perdeden oluşur; olaylar tek bir günde, tek bir yerde geçer (Üç Birlik Kuralı: olay, yer ve zaman birliği).

Örnek: Antik Yunan’dan “Kral Oidipus” ya da Aiskilos’un “Zincire Vurulmuş Prometheus”u bu türün klasik örnekleridir. Bu eserler, antik anlatı unsurları barındırır ve günümüzün etik değerleriyle kimi yönlerden çelişebilir. Dönemin tarihsel bağlamı içinde yapısal çözümleme yapmak gerekir. Ahlaki tartışmalardan bağımsız olarak, bu eserlerin biçimsel özelliklerini değerlendirmek çoğu zaman türün gelişimini anlamak için önemlidir. Günümüzde bu tür eserlerin hangi yaş gruplarına hitap ettiği ise hâlâ tartışmalıdır.

Komedi (Komedya)

Komedi, insanların ve olayların gülünç yönlerini sahneye taşıyan tiyatro türüdür. Amacı yalnızca güldürmek değil, düşündürerek eleştirmektir.

• Konu: Günlük yaşamdan, sıradan insanların davranışlarından alınır.
• Kahramanlar: Halktan, eğitim seviyesi düşük veya aşırı özellikleriyle öne çıkan karakterlerdir.
• Üslup: Doğal ve sade bir dil kullanılır; gerektiğinde argo ve mizah unsurlarına yer verilir.
• Olaylar: Vurma, kavga, yanlış anlaşılma gibi durumlar seyirciyi güldürmek için sahnede canlandırılır.
• Yapı: Trajedi gibi beş perdeden oluşur ve Üç Birlik Kuralı’na uyar.

Komedi Türleri

• Karakter Komedisi: Bir karakterin belirgin özelliği (örneğin cimrilik veya kibir) ön plana çıkarılır. Örnek: “Cimri” – Molière
• Töre Komedisi: Toplumdaki yanlış gelenekleri ve davranışları mizah yoluyla eleştirir. Örnek: “Şair Evlenmesi” – Şinasi
• Entrika Komedisi: Yanlış anlamalar ve karışıklıklar üzerine kurulur. Örnek: “Yanlışlıklar Komedisi” – Shakespeare

Dram

Dram, trajedi ve komedinin birleşimi olarak kabul edilir. Hayatı bir bütün olarak ele alır; acı, sevinç, iyilik ve kötülük bir arada işlenir.

• Konu: Günlük yaşamdan ya da tarihten seçilebilir; toplumsal değerler ön plandadır.
• Kahramanlar: Hem soylu hem sıradan insanlar aynı sahnede yer alabilir.
• Üslup: Halk diliyle yazılır; şiddet, ölüm, mizah sahnede gösterilebilir.
• Yapı: Perde sayısı sınırsızdır; Üç Birlik Kuralı geçerli değildir.
• Akım: Romantizm etkisiyle ortaya çıkmıştır; duygular ön plandadır.

Örnek: Victor Hugo’nun eserleri dram türünün gelişmesinde büyük rol oynamıştır.