Tariz (İğneleme)
Konu Özeti
Tariz, bir kişiyi, durumu ya da davranışı tersini söyleyerek eleştirme sanatıdır. Söylenen söz dışarıdan övgü gibi görünür ama aslında alay, küçümseme ya da eleştiri içerir.
Tariz, kinayeye benzer ama farkı; alaysı bir ton taşımasıdır.
Tariz Örnekleri
- “Ne kadar da erken geldin!” → Aslında kişi geç gelmiştir; söz alay içindir → Tariz.
- “Senin de yardımın olmasa bu iş yürümezdi!” → Aslında yardım etmemiştir; tersini söyleyerek eleştirme vardır → Tariz.
- “Ne kadar da zekiymişsin!” → Kişi hata yapmıştır; övgü gibi ama eleştiri anlamında → Tariz.
- “Bu kadar temizlikle mikrop kalmaz zaten!” → Kişi temizlik yapmamıştır; ironiyle eleştiriliyor → Tariz.
- “Ne güzel, yine sözünü tuttun (!) ” → Parantez içindeki ünlem iğnelemeyi güçlendirir → Tariz.
Dikkat Edilecek Noktalar
- Tarizde alayımsı bir ton vardır; söylenenle kastedilen tam tersidir.
- Kinayeden farkı, duygu tonunun alaycı olmasıdır.
- Genellikle eleştirme, taşlama amacı taşır.
- Şiirlerde, hiciv ve toplumsal eleştiri bölümlerinde sıkça kullanılır.
- Tariz, halk edebiyatında “taşlama” biçiminde, divan edebiyatında “hiciv” biçiminde görülür.
Tariz ve Kinaye Arasındaki Fark
| Özellik | Kinaye | Tariz |
|---|---|---|
| Temel Amaç | İma, dolaylı anlatım | Alay, eleştiri, iğneleme |
| Duygu Tonu | Nezaketli, ima yoluyla | Alaycı, sert ya da ironik |
| Anlam Yönü | Gerçek + mecaz anlam | Tam tersi anlam (ironi) |
| Örnek | “Eli açık bir insandır.” (cömert) | “Ne kadar da çalışkanmışsın!” (tembel) |
Bilmen Gereken:
- Tariz, günlük dildeki ironi ile aynı anlamdadır.
- Söylenenin tam tersi kastedilir; alay duygusu belirgindir.
- Divan edebiyatında “hiciv”, halk edebiyatında “taşlama” biçiminde görülür.
- Tariz cümlelerinde genellikle ünlem (!) veya vurgu ifadesi bulunur.
- Yazılı anlatımda tonlamayı anlamak için bağlam çok önemlidir.
