XVII. Yüzyılda Osmanlı – Rusya İlişkileri
Konu Özeti
Osmanlı Devleti ile kuzey komşusu Rusya arasındaki ilişkiler, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren giderek önem kazanmıştır. Rusya’nın güçlenmesi, sıcak denizlere inme isteği ve Karadeniz’e açılma hedefi, iki devleti yüzyıl boyunca karşı karşıya getirmiştir. Kırım Hanlığı, Ukrayna ve Azak çevresi bu mücadelenin temel sahneleri olmuştur.
Rusya’nın Güçlenmesi ve Karadeniz Hedefi
- XVI. yüzyılın ikinci yarısında Rusya, Hazar çevresindeki Türk hanlıkları üzerinde hâkimiyet kurmaya başladı.
- Karadeniz’in Osmanlı kontrolünde olması, Rusya’nın sıcak denizlere inmesini engelliyordu.
- Rusya, Karadeniz’e ulaşmak için Osmanlı’yı zayıflatacak siyasi ortamı bekledi.
- Kırım Hanlığı’nın Osmanlı’ya bağlı olması ve akınlarla Rus topraklarını rahatsız etmesi, iki devlet arasındaki gerilimi artırdı.
→ Rusya için Karadeniz’e inmek, hem ticari hem askerî bakımdan stratejik bir zorunluluk hâline geldi.
XVII. Yüzyılda Osmanlı – Rusya Çekişmesi
- Osmanlı Devleti aynı dönemde İran, Avusturya ve Lehistan cephelerinde de savaşlar yürütüyordu.
- Ekonomik sıkıntılar ve iç isyanlar, kuzey sınırlarının yeterince korunamamasına yol açtı.
- Kırım Tatarlarının Ruslara ve Kazaklara karşı düzenlediği akınlar, ilişkileri daha da gerginleştirdi.
- Ukrayna, zaman zaman Osmanlı nüfuzu altında, zaman zaman Rus etkisine açık bir bölge hâline geldi.
Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması – 1681
- Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan ilk uzun süreli barış antlaşmasıdır.
- Ukrayna ve Dinyeper çevresindeki çekişmelerin ardından imzalanmıştır.
- İki devlet arasında sınır çizilmiş, Kırım Hanlığı’nın statüsü belirlenmiştir.
→ Bahçesaray Antlaşması, Osmanlı ile Rusya arasındaki rekabette yeni bir denge arayışının ürünüdür.
Azak Seferleri ve İstanbul Antlaşması (1700)
- II. Mustafa Dönemi’nde Rus Çarı I. Petro, Karadeniz’e açılan kapı olarak gördüğü Azak Kalesi’ni hedef aldı.
- 1695’teki ilk kuşatma sonuçsuz kaldı; 1696’daki ikinci kuşatmada Azak Kalesi Rusların eline geçti.
- Osmanlı Devleti, Karlofça sonrası süreçte 1700 İstanbul Antlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı.
- Bu antlaşma ile Azak resmen Rusya’ya bırakıldı ve Rusya Karadeniz’e doğru önemli bir adım atmış oldu.
Kısa Değerlendirme:
- Rusya’nın temel hedefi, Osmanlı engelini aşarak Karadeniz’e ve sıcak denizlere inmektir.
- Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyıldaki ekonomik ve askerî zayıflığı, Rusya’ya fırsat sağlamıştır.
- Bahçesaray Antlaşması → İlk sınır belirleme girişimi; İstanbul Antlaşması → Rusya’nın Karadeniz’e kalıcı açılımı.
- Kırım Hanlığı ve Ukrayna bölgesi, iki devlet arasında sürekli çekişme alanı olmuştur.
