Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)
Konu Özeti
Mecaz-ı Mürsel, bir sözcüğün benzetme amacı olmaksızın başka bir sözcük yerine kullanılması sanatıdır. Yani kelime, gerçek anlamından uzaklaşır ama benzerlik ilişkisiyle değil, mantıksal bir bağla aktarılır.
Bu bağ; yer, zaman, neden-sonuç, parça-bütün, iç-dış gibi ilişkilerle kurulabilir.
Mecaz-ı Mürsel Türleri
| Tür | Açıklama | Örnek |
|---|---|---|
| Yer – Kişi İlişkisi | Bir yer adı, o yerde yaşayanlar yerine kullanılır. | “Bugün Meclis toplandı.” → (Meclis = milletvekilleri) |
| Sanatçı – Eser İlişkisi | Sanatçı adı, eseri temsil eder. | “Bu akşam Orhan Veli okuyacağım.” → (Orhan Veli = onun şiirleri) |
| Neden – Sonuç İlişkisi | Neden yerine sonuç, sonuç yerine neden kullanılır. | “Tüm sofralar doldu.” → (sofra = yemek) |
| Parça – Bütün İlişkisi | Bir parçayla bütün kastedilir veya tersi yapılır. | “Başlar öne eğildi.” → (başlar = insanlar) |
| Yer – Kurum İlişkisi | Kurumun adı yerine binası veya şehir adı kullanılır. | “Ankara açıklama yaptı.” → (Ankara = hükümet) |
Kullanım Örnekleri
- “Köyün altı tütüyor.” → Duman değil, pişirilen yemekler kastediliyor. Neden–sonuç ilişkisiyle mecaz.
- “Tüm sınıf kahkahaya boğuldu.” → Sınıf = öğrenciler → yer–kişi ilişkisi.
- “Her evde bir televizyon var.” → Ev = içinde yaşayan insanlar → parça–bütün ilişkisi.
- “Top tüfek susmuştu.” → Top ve tüfek = savaş → neden–sonuç ilişkisi.
- “Bütün şehir sustu.” → Şehir = şehirde yaşayanlar → yer–kişi ilişkisi.
Dikkat Et:
- Mecaz-ı mürselde benzetme amacı yoktur; kelimeler arasında mantıksal ilişki vardır.
- Gerçek anlamdan uzaklaşılmıştır ama mecaz anlam bağ kurularak anlaşılır.
- Teşbih (benzetme) ile karıştırma! Teşbihte benzerlik, mecaz-ı mürselde ilişki vardır.
- Bir sözcük yerine başka bir sözcüğün kasden kullanılması anlatımı güçlendirir.
- Sınavlarda genellikle “hangi cümlede mecaz-ı mürsel vardır?” sorusu yer–kişi ilişkisiyle gelir.
