Kafiye (Uyak)

Türk Dili ve Edebiyatı 9. Sınıf Şiir Bilgisi

Konu Özeti

Kafiye (uyak), şiirde ahenk yaratan en önemli ses unsurudur. Dize sonlarında bulunan benzer sesler, şiire ritim ve bütünlük kazandırır. Kısaca, birbirine benzeyen seslerin dize sonlarında tekrarlanması kafiye olarak adlandırılır.

Kafiye, hem kulağa hoş gelen bir uyum oluşturur hem de dizeleri anlam bakımından birbirine bağlar. Bu nedenle şiirde duygunun etkisini artırır.

Kafiye Türleri

  • Yarım Kafiye: Dize sonlarında yalnızca bir ses benzerliği bulunur.
    Örnek: “Kara gözlüm / yandım sözlüm” → (z) sesi benzerliği
  • Tam Kafiye: Dize sonlarında iki ses benzerliği vardır.
    Örnek: “Gel ince / kalbim yüce” → (ce) sesleri benzer
  • Zengin Kafiye: Dize sonlarında üç veya daha fazla ses benzerliği bulunur.
    Örnek: “Bahar yollarında / düşler kollarında” → (arında) benzerliği
  • Tunç Kafiye: Bir sözcük, diğerinin içinde tam olarak yer alır.
    Örnek: “Elimden kalem / gönlümde alem” → “alem” içinde “lem” sesleri
  • Cinaslı Kafiye: Yazılışları aynı, anlamları farklı kelimelerin oluşturduğu kafiyedir.
    Örnek: “Yâr için can verdim / gönlümde kaldı can”
Bilmen Gereken:
  • Kafiye yalnızca dize sonlarında aranır; dize ortasındaki benzer sesler kafiye değildir.
  • Kafiye, anlam değil ses benzerliği esasına dayanır.
  • “a” ve “â” gibi şapkalı harfler farklı ses kabul edilir.
  • Bir şiirde kafiye bulunmayabilir; bu durum ahengin olmadığı anlamına gelmez.
  • Kafiye araştırılırken önce redif bulunur, ardından kalan sesler kafiyedir.