Hikâyenin Yapı Unsurları

Türk Dili ve Edebiyatı 9. Sınıf Olay Çevresinde Oluşan Metinler

Konu Özeti

Bir hikâyede olayın anlatılabilmesi için bazı temel yapı taşları bulunur. Bu unsurlar bir araya geldiğinde olay örgüsü ortaya çıkar ve hikâye bütünlük kazanır.

Hikâyeyi oluşturan ana yapı taşları şunlardır: Olay, Kişiler, Mekân, Zaman, Tema, Konu ve Çatışma.

1. Olay

Hikâyede anlatılan eylemdir. Bir kişi ya da topluluğun başından geçen durumların, belirli bir neden-sonuç ilişkisi içinde anlatılmasıyla olay oluşur.

  • Örnek: “Bir öğrencinin yıllar sonra öğretmenine mektup yazması” bir olaydır.
  • Not: Olay örgüsünde olaylar başlangıç – gelişme – sonuç biçiminde sıralanır.

2. Kişiler

Olayların merkezinde yer alan insan ya da insan dışı varlıklardır. Kişiler hikâyenin anlam dünyasını taşır, olay örgüsünün ilerlemesini sağlar.

Tür Açıklama Örnek
Tip Toplumda bir grubu temsil eden, genelleştirilmiş kişilerdir. Değişmez özellik taşırlar. “Hırslı tüccar”, “fedakâr anne”, “tembel öğrenci”.
Karakter Kendine özgü kişiliği olan, olaylar karşısında değişim geçirebilen bireylerdir. “Vicdanı ile çıkarı arasında kalan genç bir öğretmen.”
  • Not: Tip genellikle tek yönlüdür, karakter ise çok yönlüdür.

3. Mekân

Olayların geçtiği yer ya da çevredir. Hikâyelerde mekân, olayların atmosferini destekler ve karakterlerin ruh hâlini yansıtır.

  • Örnek: “Karanlık bir sınıf”, “yağmurlu bir köy yolu”, “kalabalık bir tren istasyonu”.
  • Not: Mekân betimlemeleri, okuyucunun zihninde sahne oluşturmak için yapılır.

4. Zaman

Olayların yaşandığı süreyi belirtir. Hikâyede zaman hem olayın geçtiği dönem hem de olayın başlangıcı ile bitişi arasındaki süre anlamına gelir.

  • Gerçek (Kronolojik) Zaman: Olaylar başlangıçtan sona doğru anlatılır.
  • Kurmaca (Kozmik) Zaman: Geri dönüşlerle (flashback) olay akışı bozulur, zaman genişler.
  • Örnek: “Bir saatte geçen hikâyenin yıllara yayılmış anılarla anlatılması.”

5. Tema

Yazarın metinde iletmek istediği temel duygu, düşünce veya hayaldir. Tema soyuttur, genel bir kavramı temsil eder.

  • Örnek: Sevgi, yalnızlık, özgürlük, özlem, adalet.

6. Konu

Hikâyede anlatılan olay veya durumdur. Tema somutlaştırıldığında konu ortaya çıkar.

  • Örnek: “Köyde görev yapan genç bir öğretmenin öğrencileriyle kurduğu bağ.”
  • Not: Tema “sevgi” ise, bu temayı somutlaştıran olay dizisi “konu”dur.

7. Çatışma

Bir hikâyede karşıt duygu, düşünce, istek veya değerlerin karşı karşıya gelmesidir. Olay örgüsünü sürükleyici hâle getirir.

Çatışma Türü Açıklama Örnek
Birey – Birey Kahramanlar arasındaki fikir veya çıkar çatışması. İki arkadaşın aynı hedef için rekabet etmesi.
Birey – Toplum Kahramanın toplumun değerleriyle uyuşmaması. Geleneklere karşı çıkan bir gencin mücadelesi.
Birey – Kendisi Kişinin kendi içinde yaşadığı vicdan ya da duygu çatışması. Bir suçtan pişmanlık duyan karakterin iç hesaplaşması.
Bilmen Gereken:
  • Olay, kişi, yer, zaman, tema, konu ve çatışma hikâyenin temel yapı taşlarıdır.
  • Tipler genelleme, karakterler ise bireysel kişilikler taşır.
  • Olay örgüsü, neden-sonuç ilişkisiyle ilerleyen bir dizidir.
  • Her hikâyede mutlaka bir ana tema ve bu temayı destekleyen bir çatışma bulunur.