Coğrafya biliminin inceleme alanı o kadar geniştir ki, konuları daha derinlemesine ve sistemli bir şekilde ele alabilmek için çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bu sınıflandırma, bilginin organize edilmesine ve her bir alanın uzmanlar tarafından daha detaylı incelenmesine olanak tanır. Coğrafya, temelde doğal sistemleri inceleyen Fiziki Coğrafya ile insan faaliyetlerini inceleyen Beşeri ve Ekonomik Coğrafya olmak üzere iki ana kola ayrılır.
- Fiziki Coğrafya (Doğal Sistemleri İnceler)
- Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (İnsan Faaliyetlerini İnceler)
Bu ayrım, doğayı ve insanı ayrı ayrı anlamamıza, sonra da aralarındaki ilişkiyi çözmemize yardımcı olur.
Fiziki Coğrafya (Doğal Sistemleri İnceler)
Fiziki coğrafya, doğayı kendi yasaları içinde inceler. Dağların nasıl oluştuğu, rüzgârların neden estiği ya da nehirlerin hangi yönde aktığı gibi sorular bu alanın konusudur.
Aşağıda fiziki coğrafyanın alt dallarını ve örneklerini görebilirsin 👇
- Jeomorfoloji: Yeryüzü şekillerinin (dağlar, platolar, ovalar vb.) oluşumunu, gelişimini ve dağılışını inceler.
Örnek:
- Türkiye’deki Toros Dağları, Erciyes Volkanı ve Kapadokya’daki peribacaları jeomorfolojinin inceleme konularındandır.
- Klimatoloji: Atmosferde meydana gelen hava olaylarını ve yeryüzündeki iklim tiplerini inceler.
Örnek:
- Karadeniz Bölgesi’nin yağışlı, İç Anadolu’nun kurak olması klimatolojinin açıklamaya çalıştığı farklardandır.
- Hidrografya: Yeryüzündeki ve yeraltındaki suları (okyanuslar, denizler, göller, akarsular vb.) inceler.
Örnek:
- Sakarya Nehri’nin akış yönü, Van Gölü’nün tuzlu yapısı ya da yer altı sularının azalması hidrografyanın araştırma konularıdır.
- Biyocoğrafya: Bitki ve hayvan topluluklarının yeryüzündeki dağılışını ve bu dağılışı etkileyen faktörleri inceler.
Örnek:
- Kızılçam ormanlarının Akdeniz kıyılarında, fındığın Karadeniz’de yetişmesi biyocoğrafya ile açıklanır.
- Toprak Coğrafyası: Toprak türlerini, oluşum süreçlerini ve yeryüzündeki dağılışlarını inceler.
Örnek:
- İç Anadolu’daki tuzlu topraklar ile Doğu Karadeniz’deki verimli orman toprakları arasındaki fark, toprak coğrafyasının konusudur.
- Kartografya: Haritaların hazırlanması, tasarlanması ve haritalardan yararlanma tekniklerini konu alan harita bilimidir.
Örnek:
- Türkiye fiziki haritasında dağların kabartma ile gösterilmesi veya Google Maps gibi dijital haritaların hazırlanması kartografyanın alanına girer.
Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (İnsan Faaliyetlerini İnceler)
Coğrafyanın bir diğer önemli kolu beşeri ve ekonomik coğrafyadır.
Bu alan, insanın doğayla kurduğu ilişkiyi, yerleşim biçimlerini ve ekonomik etkinliklerini inceler.Yani kısacası “insanın dünyayı nasıl kullandığını” araştırır.
- Nüfus Coğrafyası: Nüfusun yeryüzündeki dağılışını, yapısını (yaş, cinsiyet), hareketlerini ve özelliklerini inceler. Ayrıca göç hareketlerini inceler.
Örnekler:
- Türkiye’de nüfusun en yoğun olduğu yer İstanbul’dur.
- İç Anadolu gibi karasal iklimli bölgelerde nüfus daha seyrektir.
- Kırsaldan şehre yapılan göçler, nüfus coğrafyasının temel konularındandır.
- Yerleşme Coğrafyası: Kırsal ve kentsel yerleşmelerin gelişimini, dağılışını ve özelliklerini inceler. İnsanların nerelere ve neden yerleştiğini inceler.
Örnekler:
- Ege kıyılarındaki şehirlerin (İzmir, Aydın, Muğla) genellikle deniz kenarında kurulması ulaşım ve ticaret kolaylığındandır.
- Doğu Anadolu’da yerleşmeler dağlık yapıya göre vadi tabanlarında toplanmıştır.
- Ulaşım Coğrafyası: Ulaşım ağlarını, sistemlerini ve bu sistemlerin gelişimini etkileyen faktörleri inceler.
Örnekler:
- İstanbul Boğazı Köprüleri ve Marmaray ulaşım coğrafyasının önemli örnekleridir.
- Karadeniz Bölgesi’nin engebeli yapısı, ulaşım yollarının kıyı boyunca gelişmesine neden olmuştur.
- Tarım Coğrafyası: Tarım ve hayvancılık gibi ekonomik faaliyetlerin yeryüzündeki dağılışını ve özelliklerini inceler.
Örnekler:
- Çukurova Ovası’nda pamuk ve buğday tarımı yaygındır.
- Doğu Anadolu’da hayvancılık, iklimin ve arazi yapısının etkisiyle ön plandadır.
- Karadeniz’de çay ve fındık, bölgenin iklimine uygun ürünlerdir.
- Sanayi Coğrafyası: Sanayi faaliyetlerinin kuruluş yerini, gelişimini ve yeryüzündeki dağılışını inceler.
Örnekler:
- Bursa ve Kocaeli, otomotiv ve metal sanayiyle öne çıkar.
- Gaziantep, tekstil üretimiyle tanınır.
- Zonguldak çevresi, taş kömürü yatakları nedeniyle sanayileşmenin erken başladığı yerlerdendir.
- Tarihi Coğrafya: Geçmiş dönemlerde meydana gelen coğrafi olayları ve bu olayların günümüz coğrafyasına etkilerini inceler.
Örnekler:
- Antik Efes ve Bergama şehirleri, tarih boyunca deniz kıyısında kurulmuşken, zamanla denizden uzaklaşmıştır.
- Bu durum, delta oluşumları ve doğal süreçlerin tarihi yerleşimlere etkisini gösterir.
Beşeri ve ekonomik coğrafya, insanın doğayı nasıl kullandığını, çevresini nasıl değiştirdiğini ve bu süreçte nasıl bir düzen kurduğunu anlamamıza yardım eder.
Bu alan, doğa ile insan arasındaki ilişkinin sosyal, ekonomik ve kültürel yönünü ortaya koyar.
Coğrafya, bu kadar geniş bir alanı incelerken doğa bilimlerinden sosyal bilimlere kadar pek çok farklı bilim dalından da destek alır ve onlarla iş birliği içinde çalışır.
